---

1.

Saak nr 580/90 /MC

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (APPèLAFDELING)

In die saak tussen

MVUYO MAKIE Appellant

- en -
DIE STAAT Respondent
CORAM: JOUBERT, VIVIER et F H GROSSKOPF

ARR.
VERHOOR: 24 Mei 1991.
GELEWER: 30 Mei 1991.

U I T S P R A A K

VIVIER AR.

2/...
2.

VIVIER AR:
Die appellant het in die Kaapse Provinsiale Afdeling voor DE KOCK R en assessore tereggestaan op aanklagte van huisbraak met die opset om 'n aan die aanklaer onbekende misdryf te pleeg (aanklag 1), verkragting (aanklag 2) moord (aanklag 3) en poging tot moord (aanklag 4). Op aanklagte 1 en 2 is hy onskuldig bevind en op aanklag 4 is hy aan aanranding met die opset om ernstig te beseer skuldig bevind. Op aanklag 3 is hy skuldig bevind aan moord. Die Verhoorhof het bevind dat daar geen versagtende omstandighede by die moord aanwesig was nie en die appellant is gevolglik die doodvonnis opgelê. Die Verhoorregter het daarna aan die appellant verlof toegestaan om na hierdie Hof te appelleer teen die bevinding dat daar geen versagtende omstandighede was

3/...
3.

nie en die gevolglike doodvonnis wat hom opgelê is.
Al die aanklagte spruit uit 'n aanval deur die appellant op 'n bejaarde egpaar, mnr en mev Wheeler, in hulle huis op Voëlklip, naby Hermanus, gedurende Vrydagnag 21 Julie 1989. Die appellant het daardie dag vir sekere bouaannemers gewerk wat besig was met bouwerk op 'n perseel onmiddellik langsaan die huis van die Wheelers. Daardie nag het die appellant te voet vanaf die swart woonbuurt Zwelihle, waar hy gewoon het, na die Wheelers se huis, ongeveer 5 tot 6 km daarvandaan, gegaan. Hy het deur 'n gangvenster geklim en so toegang tot die huis verkry. Omdat die Verhoorhof nie kon vasstel of die venster oopgestaan het of nie, is die appellant op die huisbraak-aanklag vrygespreek. In die huis is die appellant deur die 70-jarige mev Wheeler ("die oorledene") verras. Sy

4/...

4.

was in haar nagrok geklee en volgens alle aanduidings was sy reeds in die bed en het opgestaan en gaan ondersoek instel toe sy die appellant teenkom. Hy het haar met sy mes veertien steek- en snywonde in die nek en twee steekwonde in die bors toegedien as gevolg waarvan sy beswyk het. Die wonde in die nek, vyf waarvan onderskeidelik 63 mm, 46 mm, 75 mm, 93 mm en 80 mm lank was, het die slagaar van die nek afgesny en tot in die mondholte deurgedring. Die steekwonde op die bors het onderskeidelik tot in die linkerlong en hart deurgedring. Daarbenewens het die oorledene ook 'n aantal steekwonde op haar linkerhand sowel as veelvuldige kneus- en skaafwonde oral op haar liggaam opgedoen, wat 'n aanduiding is dat sy haar hewig moes verset het. Nadat die appellant haar oorrompel het, het hy voortgegaan om gemeenskap met haar te hê, maar

5/...
5.

omdat die Verhoorhof onseker was of sy toe nog geleef het, is die appellant op die aanklag van verkragting onskuldig bevind. Op een of ander stadium het die appellant ook die 88-jarige mnr Wheeler aangeval en hom veelvuldige sny- en kneuswonde op die kop, gesig, hande en linkerarm toegedien. Mnr Wheeler het daarin geslaag om twee skote met sy geweer te vuur en een skoot het die appellant in die linkerhand getref. As gevolg van skok was mnr Wheeler agterna nie in staat om
'n relaas van die gebeure te gee nie.

Op een of ander stadium die aand het die appellant die telefoondraad in die huis afgesny. Na die plegings van die misdade het hy die huis deur dieselfde venster as voorheen verlaat en is terug na sy woonplek in Swelihle waar hy om 7.30 die volgende oggend deur die polisie gearresteer is.

6/...
6.

By sy verhoor het die appellant nie voor skuldigbevinding getuig of enige getuienis aangebied nie. Hy het wel daarna getuig toe die kwessie van versagtende omstandighede ter sprake was. Sy aanvanklike getuienis was toe dat hy glad nie die betrokke nag by die oorledene se huis was nie en dat hy niks van die misdade af weet nie. Daarna het hy sy getuienis verander en erken dat hy ongeveer 10.30 die aand vanaf sy woonplek na Voëlklip gestap het waar hy ongeveer drie uur later by die oorledene se huis aangekom het. Hy het deur 'n oop venster geklim en toe hy die oorledene teenkom het hy haar met sy mes gesteek. Daarna het die oorledene se man te voorskyn gekom en op hom geskiet. Hy het toe die oorledene se man ook met sy mes gesteek. Daarna is hy terug na sy woonplek. Toe hy die oorledene en haar man gesteek het

7/...
7.

was hy onder die invloed van drank.
Die Verhoorhof het die appellant as 'n onbetroubare en leuenagtige getuie. beskryf en sy getuienis totaal ongeloofwaardig en onaanvaarbaar gevind, behalwe vir soverre hy feite in verband met sy aandadigheid aan die pleging van die misdryf erken het. Hierdie bevinding is verstaanbaar indien gelet word op die talle weersprekings en teenstrydighede in die appellant se getuienis, ook wat betref die vraag of hy onder die invloed van drank gehandel het. Die appellant het uiteindelik getuig dat hy slegs effens onder die invloed van drank was toe hy die oorledene doodgemaak het. Die staatsgetuienis, wat deur die Verhoorhof aanvaar is, was dat toe die appellant vroeg die volgende oggend gearresteer is, hy heeltemal nugter was en nie eens na drank geruik het nie. Die

8/...
8.

Verhoorhof het bevind dat selfs indien die appellant vroeër die aand gedrink het, dit hom nie beinvloed het toe hy die oorledene doodgemaak het nie. Die Verhoorhof het verder bevind dat die ander versagtende omstandighede wat by die verhoor aangevoer is, naamlik dat die appellant 'n onbeskaafde persoon is en dat hy in primitiewe omstandighede in 'n reservaat grootgeword en slegs tot standerd 4 op skool gevorder het, en gevolglik 'n lae intelligensie het, afsonderlik of gesamentlik nie as versagtende omstandighede aangemerk kan word nie.
Sedert die appellant se verhoor in die Hof a quo en die daaropvolgende verlof om te appelleer wat aan hom verleen is, is die regsposisie met betrekking tot die oplegging van die doodstraf fundamenteel verander deur die Strafregwysigingswet 107 van 1990

9/...
9.

("die nuwe Wet") wat na vonnis, maar voor die aanhoor van hierdie appèl in werking getree het. Ingevolge art 20(1)(a) van die nuwe Wet moet die appèl afgehandel word "asof artikels 4 en 13(b) te alle tersaaklike tye in werking was". Art 4 van die nuwe Wet het art 277 van die Strafproseswet 51 van 1977 met 'n nuwe art 277 vervang en weggedoen met die verpligte doodvonnis sowel as die begrip "versagtende omstandighede". Voordat die doodvonnis ingevolge die nuwe art 277 opgelê word, moet die Verhoorhof 'n bevinding uitbring oor die aan-of afwesigheid van enige strafversagtende of -verswarende faktore en slegs indien die voorsittende regter, met inagneming van daardie bevinding, oortuig is dat die doodvonnis die gepaste vonnis is, word die doodvonnis opgelê. Ingevolge art 13(b) van die nuwe Wet kan hierdie Hof, indien hy "van oordeel is dat hy

10/...
10.

self nie die doodvonnis sou opgelê het nie, die vonnis tersyde stel en die straf oplê wat na sy oordeel gepas is". Die posisie is as volg deur E M GROSSKOPF AR in S v Senonohi 1990(4) SA 727 op 733C-D saamgevat:

"By 'n appèl teen 'n doodvonnis oefen die Appelhof dus nou 'n onafhanklike diskresie uit. Hy moet self oordeel of, met inagneming van die strafversagtende en -verswarende faktore wat uit die oorkonde blyk, die doodvonnis 'die gepaste vonnis' ingevolge die nuwe art 277(2)(b) is."

Die uitdrukking "strafversagtende faktore" behels 'n wyer begrip as wat voorheen onder "versagtende omstandighede" verstaan was, en "strafversagtende of -verswarende faktore" sluit alle faktore in wat behoorlik deur 'n hof in ag geneem kan word ter versagting of verswaring van vonnis. Sien S v Masina

11/...
11.

and Others 1990(4) SA 709 (A) op 714A-D en S v

Senonohi, supra, op 732F-H. Aan die hand van hierdie maatstawwe moet daar gevolglik beslis word of die feite en omstandighede van die huidige saak sodanig is dat die doodvonnis "die gepaste vonnis" ingevolge die nuwe art 277(2)(b) is.
Die appellant was 29 jaar oud toe hy die misdryf gepleeg het. Hy is in King William's Town gebore en het in 'n landelike gebied in die Ciskei gebly totdat hy in 1989 na Kaapstad. gekom het. Hy het tot standerd 4 op skool gevorder. Hy het geen vorige veroordelings nie. Daar is, na my oordeel, geen feitebasis vir die betoog namens die appellant dat hy 'n persoon van lae intelligensie is of dat hy onbeskaaf is nie. Hy het nie getuig dat hy nie instaat was om 'n
hoër standerd op skool te slaag nie. Ongeletterdheid

12/...
12.

beteken nie 'n gebrek aan intelligensie nie en sy swak getuienis is duidelik toe te skryf aan leuenagtigheid en nie aan 'n gebrek aan intelligensie nie. Die feit dat hy in 'n landelike gebied in die Ciskei gewoon het, beteken ook nie opsigself dat hy onbeskaaf is, soos namens hom betoog is nie. Wat die appellant se gebruik van drank vroeer die betrokke aand as 'n moontlike versagtende faktor betref, toon sy optrede voor en tydens die aanval op die oorledene en haar man geen tekens van beïnvloeding deur drank nie. Hy het sonder moeite die 5 tot 6 km vanaf sy woonplek na die oorledene se huis en terug gestap. Hy het twee keer deur 'n venster geklim wat betreklik hoog is. Hy het die teenwoordigheid van gees gehad om die telefoondraad te sny sodat hulp nie ontbied kon word nie. Dit is nie die optrede van iemand wat in enige noemenswaardige

13/...
13-

mate deur drank aangetas is nie. Na my mening is daar geen rede om met die feitebevinding van die Hof a quo dat die appellant nie deur drank beinvloed is, in te meng nie. Ek kan gevolglik nie enige strafversag = tende faktore in die appellant se agtergrond, intellek of sy drankgebruik die betrokke aand vind nie. Die enigste strafversagtende faktor in die guns van die appellant is sy skoon rekord, en die gevolglike moontlikheid van sy rehabilitasie. Die gewig indien enige, wat aan hierdie oorweging gegee moet word, hang af van die omstandighede van elke saak. (Vgl S v Mooi 1985(1) SA 625(A) op 631A en S v S 1991(2) SA 93(A) op 102H).
Die eerste strafverswarende faktor is dat hierdie 'n aanval op bejaarde mense in hul huis was. Die tweede is dat die aanval vooraf beplan was in die

14/...
14.

sin dat die appellant vooraf bewus was dat dit bejaarde mense en 'n gevolglike maklike prooi is en daarheen gegaan het om 'n misdryf te pleeg. Hy het verset verwag en voorsorgmaatreëls getref deur 'n mes saam te neem. Die derde strafverswarende faktor is die wyse waarop hy die oorledene doodgemaak het. Die groot aantal wonde en die gruwelike aard daarvan toón dat dit 'n wrede, barbaarse en genadelose aanval was wat met die direkte oogmerk om te dood toegedien is. Die aanval was totaal onnodig. Die slagoffer was 'n weerlose, bejaarde vrou wat maklik op 'n ander wyse oorweldig kon word sonder om haar te beseer of te dood.
Dit bring my by die uiteindelike vraag of, inaggenome die strafversagtende en -verswarende faktore, die doodstraf die enigste gepaste straf is (S v Nkwanyana 1990(4) SA 735(A) op 745E-F). Ten

15/...
15.

einde hierdie vraag te beslis, moet die hoofoogmerke van straftoemeting, nl vergelding, voorkoming en hervorming, oorweeg word. In sake soos die huidige tree die gemeenskapsbelang sterk na vore. Aanvalle op weerlose bejaardes in die veiligheid van hul eie huise is uiteraard iets wat vir die gemeenskap verderflik is. Die appellant se misdaad was egter so afgryslik en sy optrede so boos, dat hierdie as 'n uiterste geval beskou moet word waar die voorkomings-en vergeldingselemente deurslaggewend, en die doodstraf gevolglik die enigste gepaste vonnis is. Die appèl word afgewys.

W. VIVIER AR.

JOUBERT AR)
Stem saam. F.H. GROSSKOPF AR)

---