---

1

Saak nr 247/88 /MC

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (APPÉLAFDELING)

In die saak tussen

C. M. GREYLING Appellant

- en -

DIE STAAT Respondent

CORAM: HOEXTER et BOTHA ARR et

FRIEDMAN Wn AR.
VERHOOR: 18 September 1989
GELEWER: 28 September 1989

UITSPRAAK

FRIEDMAN Wn AR.

2/...
2
FRIEDMAN Wn AR:

Dit is 'n appèl teen vonnis. Die appellant het in die Streekhof te Roodepoort (Suid-Transvaal Afdeling) op 'n
aanklag van strafbare manslag tereggestaan. Die aanklag het voortgespruit uit 'n motorongeluk op 1 Augustus 1987 waarin vier tienderjarige meisies wat passasiers was agter op 'n oop bakkie wat deur appellant bestuur is, op slag gedood is en 'n vyfde baie ernstige permanente beserings opgedoen het.
Die appellant, wat 'n eerste oortreder is, het skuldig gepleit en 'n skriftelike verklaring ingevolge art 112(2) van die Strafproseswet, Wet 51 van 1977, is namens hom deur sy prokureur ingedien. Die Staat het geen getuienis aangebied nie en die appellant is op die basis van sy verklaring deur die Streeklanddros skuldig

3/...

3

bevind.
Nadat die appellant en sy vader ter versagting van vonnis getuig het, het die aanklaer die getuienis van Mitsie de Kock, die meisie wat die ongeluk oorleef het, asook dié van ene Tiedt. wat in die nabyheid van die ongelukstoneel gewoon het, aangebied. Na aanhoor van al hierdie getuienis, het die Streeklanddros die appellant gevonnis tot vyf jaar gevangenisstraf waarvan die helfte vir vyf jaar opgeskort is op voorwaarde dat hy nie skuldig bevind word aan strafbare manslag gepleeg gedurende die tydperk van opskorting nie. Daarbenewens is die appellant se bestuurderslisensie ingevolge art 146 van Ordonnansie nr 21 van 1966(T) vir vier jaar, bereken vanaf die datum van skuldigbevinding, nl 8 Oktober 1987, opgeskort.
Die appellant se appèl teen sy vonnis is deur die Witwatersrandse Plaaslike Afdeling afgewys. Verlof om

4/...

4

teen die opgelegde vonnis na hierdie Hof te appèlleer, is egter deur die Hof a quo toegestaan.
Die tersaaklike dele van die appellant se verklaring ingevolge art 112(2) van die Strafproseswet, waarin hy erken het dat hy aan strafbare manslag as gevolg van die dood van die vier meisies, skuldig is, lui soos volg:

" 2. Dat hy die motorvoertuig bestuur het op gemelde openbare pad teen 'n snelheid van ongeveer 100 k.p.u. welke spoed hy erken, inaggenome die feit dat die pad 'n draai na regs maak, en inaggenome sy bestuurderservaring gevaarlik was. Dat hierdie optrede wederregtelik en nalatig was. 3. Dat net toe hy op die punt gekom het waar die pad weer in 'n reguit lyn loop, en waarskynlik as gevolg van die feit dat die linker voorband op daardie stadium besig was om pap te word, saamgeneem met die snelheid waarteen hy beweeg het, het die voertuig met die randsteen aan sy

5/...

5

linkerkant gebots, en daarna teen die sypaadjie opbeweeg en met 'n betonheining gebots langs die sypaadjie. Beskuldigde erken dat nadat hy met die randsteen gebots het, hy beheer oor die voertuig verloor het as gevolg van die snelheid waarteen hy gery het."

Nadat hierdie verklaring ingedien is, het die aanklaer aan die hof te kenne gegee dat hy "niks (het) om verder by te voeg nie".
Die appellant se getuienis ter versagting het hoofsaaklik gegaan oor sy persoonlike omstandighede. Uit sy getuienis, asook dié van sy vader, het die volgende aan die lig gekom: Die appellant was ten tyde van die ongeluk 19 jaar oud. Hy het op skool tot standerd VIII gevorder en daarna die N3 sertifikaat, wat gelykstaande is aan matriek, by 'n tegniese kollege verwerf. Ten tyde van die pleging van die misdaad was die appellant 'n nasionale dienspligtige

6/...

6

in die Weermag. Hy wou van die Weermag sy loopbaan maak en was van voorneme om by die Staande Mag aansoek te doen ten einde sy vakmanskap as elektrisiën te voltooi. Sy inkomste ten tyde van die misdaad was R160-00 per maand. Hy het slegs sedert 6 Januarie 1985 'n bestuurderslisensie gehad.
Die appellant het getuig dat hy bitter jammer en spyt was oor wat gebeur het en het ook sy berou aan die ouers, families en vriende van die oorledenes oorgedra.
Sy vader het getuig dat die appellant die derde oudste van vyf seuns is en dat hy 'n goeie seun is wat aan streng dissipline gewoond is. Volgens die appellant se vader het die voorval die appellant tot so 'n mate geraak dat hy ten tyde van die verhoor op 8 Oktober 1987, steeds sielkundige behandeling in die Weermag ontvang het.

Wat die ongeluk betref, het die appellant getuig

7/...

7

dat daar vyf meisies agterop die bakkie was en twee manspersone benewens homself in die kajuit. Die vier oorledenes was almal vriendinne van hom en hy was op pad om hulle by hul huise te gaan aflaai toe die ongeluk plaasgevind het. In antwoord op 'n vraag onder kruisondervraging of hy deur die passasiers versoek is om stadiger te ry, het die appellant eers geantwoord "nie waarvan ek weet nie" en later "nie wat ek kan onthou nie". Hy het egter toegegee dat hy geweet het dat die spoedgrens 60 kilometer per uur was. Hy het getuig dat hy die betrokke pad gereeld gebruik het en dat hy met die draai in die pad bekend was. Hy het erken dat nadat hy die betonmuur getref het, die voertuig heeltemal oorgegaan het na die ander kant van die pad, waar hy met 'n ander voertuig wat agter die bakkie gery het, gebots het.

Mitsie de Kock is 'n 16-jarige dogter. Sy het

8/...

8

getuig dat sy en die ander vier dogters, een waarvan haar suster was, die appellant en sy twee metgeselle vroeër die dag ontmoet het en dat die appellant aangebied het om hulle 'n geleentheid te gee na die winkel waar Coca Cola gekoop is. Daarna is hulle na 'n huis waar sterk drank in hul Coca Cola gegooi is. Dit het sy vasgestel deur self daarvan te proe. Daarvandaan het hulle na 'n ander vriend se huis gegaan waar sy in die kombuis "'n Klipdrift bottel met bier bottels" gesien het. Sy het ook gesien dat die appellant en die ander twee mans kort-kort na die kombuis gegaan het, maar sy kon nie sê of hulle enige sterk drank daar gebruik het nie. Voorts het sy getuig dat almal in 'n gesellige luim was en dat toe dit laat word en die dogters huis toe wou gaan, die appellant ingewillig het om hulle met die bakkie huis toe te neem. Op pad huis toe, het die ongeluk plaasgevind.

9/...

9

Mitsie de Kock het getuig dat die appellant vinnig gery het, dat die meisies agterop die bakkie paniekbevange geraak het en dat hulle geskreeu het dat hy stadiger moet ry. Sy kon egter nie sê of die appellant hulle gehoor het nie. Sy kon ook nie spesifiek sê teen watter spoed die appellant gery het nie, maar sy het getuig dat dit "baie vinnig" was. Die spoed was inderdaad sodanig en die wind as gevolg daarvan so sterk dat nie een van die meisies vorentoe kon kyk nie; hulle moes almal hulle gesigte vir die wind wegdraai.
Die laaste wat sy onthou is dat hulle geskreeu het dat die appellant stadiger moet ry. Weens die beserings wat sy opgedoen het, moes sy 'n maand en agtien dae in die hospitaal deurbring. Sy het onder andere verskeie frakture opgedoen en daarbenewens is haar een voet afgesit.

10/...

10

Tiedt het getuig dat hy en sy vrou en vriende televisie gekyk het toe hulle 'n motorvoertuig hoor aankom. Aan die dreuning van die enjin kon hy hoor dat dit teen "'n abnormale bonatuurlike spoed" gery het. Sy vrou het geskreeu dat hulle moet uitgaan want "hy gaan dit nie maak nie". Toe sy vrou so skreeu hardloop hy uit na die balkon maar op daardie stadium kon hy net die agterkant van die bakkie sien verbygaan. Hy het egter die "paniekbevange geskreeu" van die meisies gehoor wat hy as 'n "gegil" beskryf het. Tiedt was nie in staat om 'n skatting van die spoed waarteen die bakkie gery het, te gee nie. Hy het egter getuig dat "die dreun van die enjin (hom) 'n aanduiding gegee (het) dat hy baie vinnig ry". Hy het egter onder kruisondervraging die mening uitgespreek dat 'n ervare bestuurder met 'n voertuig wat in 'n goeie toestand is, teen 'n spoed van 100 k p u met veiligheid daardie

11/...

11

betrokke draai in die pad kon maak.
In sy uitspraak ten opsigte van vonnis het die Streeklanddros met betrekking tot die spoed waarteen die appellant gery het, na die appellant se erkenning dat hy ongeveer 100 k p u gery het, verwys. Voorts het hy na Tiedt se getuienis, wat hy gesê het "ook vir die Hof van belang is", verwys en daarop gewys dat:

"Volgens hom (Tiedt) het die voertuig meer as 100 kilometer per uur gery."

Hierdie stelling is nie deur die getuienis geregverdig nie. Tiedt was tydens kruisondervraging gevra of hy sou kon betwis dat die appellant se snelheid in die omgewing van 100 k p u was. Darop het hy weliswaar geantwoord:

"Ek sal sê hy was hoër gewees."

12/...

12

Hy het egter onmiddellik daarna bygevoeg dat hy hom nie kon uitlaat oor die spoed nie. Hy het in elk geval net die agterkant van die bakkie gesien verbygaan en kon hom slegs op die gedreun van die enjin verlaat vir sy skatting van die spoed waarteen die voertuig gery het.
Die appellant se verklaring dat sy spoed "ongeveer 100 k p u" was, is nooit deur die aanklaer in twyfel getrek nie en die appellant is inderdaad nie daaroor gekruisvra nie.
Myns insiens het die Streeklanddros misgetas om op grond van die enkele aangehaalde sin uit Tiedt se getuienis te kenne te gee dat Tiedt se getuienis was dat die spoed waarteen die appellant gery het, hoër was as die skatting wat hy in sy pleitverduideliking aangebied het.

'n Verdere probleem met die Streeklanddros se

13/...

13

uitspraak is die wyse waarop hy die appellant se verklaring ten opsigte van die band wat besig was om pap te word, behandel het. Appellant het in paragraaf 3 van sy pleitverduideliking verklaar dat sy voertuig met die randsteen gebots het o a "waarskynlik as gevolg van die feit dat die linker voorband op daardie stadium besig was om pap te word". In verband hiermee laat die Streeklanddros homself soos volg uit :

"Aan die Hof is voorgehou dat die band waarskynlik pap geword het en daarom het beskuldigde beheer oor die voertuig verloor. Dit blyk uit die feite wat hier voor die Hof gelê is dat die band eerder pap geword het nadat dit teen die randsteen gebots het. Dit lyk 'n meer logiese gevolgtrekking om te maak."

Die vraag of die band inderdaad pap geword het en indien wel, wat die oorsaak daarvan was, is nooit tydens die

14/...

14

verhoor ,ondersoek nie. Die appellant is nie daaroor uitgevra nie en die Staat het geen gétuienis daaromtrent aangebied nie. Die aanklaer het inderdaad, nadat appellant se verklaring ingevolge art 112 van die Strafproseswet ingehandig was, soos vroeer gemeld, gesê dat hy niks het om by te voeg nie. Daardeur het die aanklaer te kenne gegee dat die Staat die grondslag waarop appellant skuldig gepleit het, aanvaar. Vgl S v Swarts 1983(3) SA 261 (K) op 263. Dit sou derhalwe 'n mistasting wees om die vonnis op 'n ander grondslag te bepaal. (Sien S v Soci 1986(2) SA 14(A) op 18-19.) Hoe dit ook al sy, daar was geen getuienis voor die Streeklanddros geplaas wat hom in staat gestel het om die gevolgtrekking waartoe hy geraak het met betrekking tot die stadium waarop die band pap geword het, te maak nie. In dié opsig het die Streeklanddros dus 'n verdere mistasting begaan.

15/...

15

Inaggenome die Streeklanddros se wanvoorligtings soos hierbo vermeld, beide waarvan van 'n wesenlike aard was, staan dit hierdie Hof vry om sy eie oordeel te laat geld en opnuut 'n gepaste vonnis te vel.
Soos blyk uit wat vroeër in hierdie uitspraak gesê is, bestaan daar leemtes in die wyse waarop hierdie saak aan die verhoorhof voorgelê is. In dié verband is dit slegs nodig om twee voorbeelde te noem. Eerstens, met betrekking tot die vraag of die band pap geword het, is daar geensins gepoog om die verhoorhof in te lig of die voertuig onmiddellik na die ongeluk ondersoek is en of die linker voorwiel inderdaad pap was nie. Tweedens, die foto wat die aanklaer aan Tiedt getoon het ten einde aan te dui waar sy huis geleë is met betrekking tot die ongelukstoneel, dui verskeie punte aan wat gemerk is van A tot J. Twee polisiemanne asook ander persone staan op die

16/...

16

toneel. Daarbenewens word sekere vaste punte aangetoon. Die afleiding is duidelik, nl dat daar 'n polisie-ondersoek uitgevoer is, dat 'n sketsplan tesame met 'n sleutel daartoe voorberei is en dat die punte wat op die foto gemerk is, ooreenstem met dié op die sketsplan. Indien daardie plan ingehandig en 'n behoorlike verduideliking daarvan voor die hof geplaas sou gewees het, sou die verhoorhof seer sekerlik beter daartoe in staat gewees het om te bepaal hoe en presies waar die ongeluk plaasgevind het. In die afwesigheid van sodanige getuienis moes die verhoorhof, en moet hierdie Hof nou, poog om uit die karige gegewens voor hom geplaas, vas te stel wat die oorsake van die ongeluk was en tot watter mate die appellant nalatig was.

Die Streeklanddros het bevind dat die appellant "redelik grof nalatig was, eintlik baie grof nalatig".

17/...

17

Hierdie bevinding was inderdaad die grondslag van sy beslissing dat gevangenisstraf "geregverdig is en inderdaad die enigste gepaste vonnis is".
Waar 'n beskuldigde, in 'n geval soos die onderhawige, aan roekeloosheid of growwe nalatigheid skuldig is, is direkte gevangenisstraf, selfs in die geval van 'n jeugdige eerste oortreder, nie op sigself onvanpas nie. Sien S v Viljoen 1971(3) SA 483(A). Voordat gevangenisstraf egter opgelê word, is dit noodsaaklik dat daar 'n deeglike analise van die getuienis gemaak word ten einde vas te stel presies hoe die ongeluk gebeur het, aangesien die beskuldigde se verwytbaarheid en die graad van sy nalatigheid daarvan afhang. In Rex v Swanepoel 1945 AD 444 het DAVIS WN AR dit soos volg gestel op 449:

"It seems to me quite evident that, before a Court can find that it has been proved that an

18/...

18

accused person has acted with such reckless disregard of the rights of others, or even with such gross negligence, as to merit imprisonment, it must first very carefully analyse the evidence and arrive at some precise and accurate conclusion as to what has been proved to have occurred."

Sien ook R v Bredell 1960(3) SA 558(A) op 561 A.
In die onderhawige geval blyk dit uit paragraaf 2 van die appellant se verklaring dat die appellant teen 'n spoed van "ongeveer 100 k p u" gery het wat hy erken het gevaarlik was, inaggenome die feit dat die pad 'n draai na regs gemaak het asook sy gebrek aan bestuurderservaring. In paragraaf 3 van sy pleitverduideliking sê die appellant dat sy voertuig met die randsteen gebots het "net toe hy op die punt gekom het waar die pad weer in 'n reguit lyn loop". Op sigself blyk dit uit wat hy hier sê dat hy alreeds deur

19/...

19

die draai beweeg het toe hy met die randsteen gebots het. Indien dit die geval is, ontstaan die vraag of die feit dat die pad 'n draai na regs gemaak het, enigsins 'n relevante faktor was. Word sy verklaring egter in die geheel gelees word, blyk dit dat die feit dat die pad 'n draai na regs gemaak het, tog relevant was aangesien sy erkenning daarop neerkom dat met sy gebrek aan bestuurderservaring, die spoed waarteen hy die draai geneem het, nie alleen gevaarlik, maar ook wederregtelik en nalatig was.
Voorts behandel die appellant, in sy verklaring, die redes waarom sy voertuig met die randsteen gebots het. Hy meld as een van die redes, dat sy linker voorband in daardie stadium besig was om pap te word. Soos hierbo daarop gewys, was daar geen getuienis voor die verhoorhof om hierdie "waarskynlikheid" te weerspreek nie, en moet dit dus, vir doeleindes van bepaling van hoe die ongeluk

20/...

20

gebeur het, aanvaar word. Die respondent se advokaat het betoog dat aangesien die appellant slegs gesê het dat dit "waarskynlik" die geval is, dit beteken dat die appellant dit nie as 'n feit kon aanbied nie en dat die hof derhalwe geen ag daarop moet slaan nie. Ek stem nie met hierdie betoog saam nie. Die waarskynlikheid waarna die appellant verwys het, was klaarblyklik 'n afleiding wat hy uit die f eite wat aan hom bekend was, gemaak het en in die afwesigheid van enige suggestie dat dit nie 'n gegronde afleiding was nie, moet dit inderdaad by die bepaling van wat tot die ongeluk aanleiding gegee het, in ag geneem word.
Die appellant het nie aan die hand gedoen dat die feit dat die band waarskynlik besig was om pap te word, die enigste rede vir die botsing met die randsteen was nie. In sy verklaring koppel hy dit aan die

21/...

21

snelheid waarteen hy gery het en hy erken dat nadat hy met die randsteen gebots het, hy beheer oor die voertuig verloor het juis as gevolg van die snelheid waarteen hy gery het.
Wat wel buite rekening gelaat moet word, is die suggestie in Mitsie de Kock se getuienis dat die appellant vóór die ongeluk sterk drank gedrink het. Haar getuienis in die verband is, om die minste te sê, vaag en onoortuigend. Daarbenewens was dit nie deel van die Staatsaak dat die appellant onder die invloed van sterk drank was nie of dat drank enige rol in hierdie ongeluk gespeel het nie. Indien die Staat daardie aantyging teen die appellant wou gemaak het, sou daar seer sekerlik getuienis van 'n meer direkte aard voorgelê gewees het.

Om saam te vat, is dit moontlik om uit die tersaaklike getuienis te bepaal dat die appellant se

22/...

22

nalatigheid daaruit bestaan het dat hy teen 'n snelheid van ongeveer 100 k p u gery het, wat 'n gevaarlike spoed was, inaggenome die draai na regs en sy gebrek aan bestuurderservaring. Die snelheid waarteen hy gery het, saamgeneem met die feit dat sy linker voorband waarskynlik besig was om pap te word, het daartoe aanleiding gegee dat hy met die randsteen aan die linkerkant van die pad gebots het en as gevolg daarvan beheer oor die voertuig verloor het.

Wat egter ook in die weegskaal geplaas moet word by die bepaling van die graad van die appellant se nalatigheid, is die feit dat daar vyf passasiers agter op die oop bakkie was en dat hy hulle, deur die snelheid waarteen hy gery het, aan lewensgevaar blootgestel het selfs indien sodanige gevaar nie noodwendig aan sy eie optrede te wy te sou gewees het nie. Daar was geen

23/...

23

sitplekke agter op die bakkie nie en die jong meisies moes derhalwe vashou waar hulle kon. Dit blyk uit die getuienis, en veral die foto wat deur die Staat ingehandig is, dat die ongeluk in 'n beboude gebied plaasgevind het. Indien dit nodig sou geword het om vir 'n ander voertuig of 'n voetganger, of selfs 'n hond, skielik rem te trap of om van rigting te verander, sou die passasiers agter op die oop bakkie die risiko geloop het dat hulle uitgegooi sou gewees het met moontlike noodlottige gevolge.
Daarbenewens moet ook in gedagte gehou word dat die ongeluk nie te wyte was aan 'n skielike oordeelsfout wat die appellant op die ingewing van die oomblik begaan het nie. Ofskoon dit nie moontlik is om te bepaal presies hoe lank die appellant op hierdie gevaarlike wyse bestuur het nie, is dit nogtans duidelik dat hy oor 'n aansienlike afstand so gery het. Uit Mitsie de Kock se getuienis kom

24/...

24

dit voor dat lank voor die ongelukstoneel bereik is, hulle paniekbevange geraak het en begin skreeu het dat die appellant stadiger moet ry.
Sonder om 'n etiket op die nalatigheid wat bewys is, te plaas, wil dit my voorkom dat die appellant se nalatigheid sonder twyfel as ernstig beskou moet word.
Die appellant se advokaat het aangevoer dat alhoewel strafbare manslag 'n gevolgsmisdaad is en vier persone die lewe gelaat het en een baie ernstig beseer is, hierdie gevolge nie oorbeklemtoon moet word nie. Dit is inderdaad so dat aangesien selfs 'n ligte graad van nalatigheid afgryslike gevolge kan hê, terwyl growwe nalatigheid soms heel onbenullige gevolge kan hê, die gevolge van 'n beskuldigde se nalatigheid nie by straftoemeting oorbeklemtoon behoort te word nie. Sien S v Hougaard 1972(3) SA 748(A) op 758 F-G.

25/...

25

Die feit dat 'n beskuldigde se nalatigheid lewensverlies tot gevolg gehad het, is egter 'n faktor wat by straftoemeting in ag geneem kan en behoort te word. In S v Ngcobo 1962(2) SA 333(N) het MILLER R op 337 A-B aangedui dat die rede hiervoor is

" not so much for its purely punitive effect

on the culprit, who may not deserve severe punishment, but for its deterrent effect in emphasising 'the sanctity of human life' and in warning motorists that negligence on the highways may well result in the death of innocent persons and in severe penalties being imposed upon those responsible therefor." (Sien ook S v Barnardo 1960(3) 552(A) op 557 D.)

Die gevolge van die appellant se nalatigheid was

afgryslik en tragies en kan nie buite rekening gelaat word
wanneer dit by die bepaling van 'n gepaste vonnis kom nie.

Selfs met inagneming van appellant se jeugdigheid en die

26/...

26

feit dat hy 'n eerste oortreder is, verg die omstandighede -indien die appellant se persoonlike omstandighede, die erns van die misdaad en die belange van die gemeenskap behoorlik teenoor mekaar opgeweeg word - die oplegging van direkte gevangenisstraf. Na my mening sou 'n gepaste vonnis twaalf maande gevangenisstraf wees. Met die opskorting van die appellant se bestuurderslisensie sou ek nie inmeng nie.
Gevolglik slaag die appèl gedeeltelik en word die vonnis deur die Streeklanddros opgelê, behalwe die opskorting van die appellant se bestuurderslisensie, deurgehaal en met die volgende vervang :

"12 (twaalf) maande gevangenisstraf".

G. PRIEDMAN Wn AR.

HOEXTER AR)
BOTHA AR) Stem saam.

---