---

FRANS ADAMS
en
DIE STAAT

Saaknommer 206/85
mp

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA
(APPeLAFDELING)

In die saak tussen:

FRANS ADAMS Appellant

en

DIE STAAT Respondent

CORAM: TRENGOVE, HOEXTER et HEFER ARR

VERHOOR: 15 November 1985
GELEWER: 26 November 1985

UITSPRAAK

HOEXTER, AR

2.

HOEXTER, AR ,
In die Kaap die Goeie Hoop Provinsiale
Afdeling het die appellant, 'n 27-jarige manspersoon, op
'n aanklag van moord tereggestaan. Hy het onskuldig gepleit
en na afloop van die staatsaak het hy self getuig en ene
Cupido as verdedigingsgetuie opgeroep. Die verhoorhof
(LATEGAN R bygestaan deur twee assessore)' het die appellant
skuldig bevind aan moord sonder versagtende omstandighede.
Met verlof van die verhoorregter kom die appellant in hoër
beroep alleen teen die bevinding van die Hof a quo dat daar
geen versagtende omstandighede was nie, en die daaropvolgende
doodvonnis. Die verhoor het in twee fases geskied. Die
eerste fase het betrekking gehad op die vraag of die misdaad
moord bewys is. Die tweede fase het 'n ondersoek behels na
die bestaan van moontlike versagtende omstandighede. By
die tweede fase het die appellant weer eens getuig.

Uit die aangevoerde getuienis blyk dat vroeg

in

3.

in die aand van 21 Maart 1983, en te Steenberg, distrik
Wynberg, die oorledene, 'n 37-jarige manspersoon, beswyk
het aan 'n steekwond aan sy bors wat sowel sy hart as sy
lewer binnegedring het. Die staatsaak is dat die appellant
die oorledene se aanvaller was en dat hy die noodlottige wond
met 'n dolk toegedien het. Die appellant was lid van 'n
bende wat as "die Scorpions" bekend gestaan het. Gedurende
die dag van 21 Maart 1983 het die appellant en vier ander
lede van gemelde bende (waaronder die reedsgenoemde Cupido
en ene Frank Nagel) saam 'n groot hoeveelheid wyn gedrink.
Omstreeks 8 uur nm het die vyf bendelede op straat rondge=
swerwe toe hul die oorledene raakgeloop het. Nagel, wat
as staatsgetuie opgeroep is, het die volgende relaas aan
die verhoorhof gegee van wat die oorledene daarna oorgekom
het. Die appellant, wat in die optog vooraan gestap het,
het by die oorledene 'n sigaret gevra waarop die oorledene
gesê het dat hy nie rook nie. Die appellant gryp toe die

oorledene

4.

oorledene aan sy baadjie, pluk 'n dolk uit, en steek die
oorledene daarmee in die bors. Met sy hand oor sy bors
het die oorledene weggehardloop terwyl die appellant en sy
makkers in die teenoorgestelde rigting op die vlug geslaan
het. Nagel was die enigste ooggetuie van die aanval waarop
die Staat gestéun het, maar die staatsgetuie Cecilia Pearson
het net betyds op die toneel van misdaad afgekom om te sien
hoedat die oorledene in een rigting hardloop terwyl die
appellant en sy kornuite in die teenoorgestelde rigting spat.
Pearson het verder getuig dat die appellant later dieselfde
aand 'n dolk wat hy in sy hand gedra het aan haar bewaring
toevertrou het.

Die appellant het erken dat hy in die loop van
die betrokke aand iemand lig beseer het deur hom met 'n
stukkende bottelnek in die rug te steek, maar hy het ontken
dat hy ooit die oorledene 'n steekwond toegedien het. Nagel

en
5.
en Pearson het die verhoorhof as geloofwaardige en betrou=
bare getuies beïndruk. Daarteenoor was die appellant in
die getuiebank strykdeur n ontwykende en onbevredigende
getuie. Heel tereg het die verhoorhof die appellant se
ontkenning dat hy die noodlottige steekwond toegedien het as
vals verwerp. Ook is daar geen fout te vind met die
verhoorhof se verdere bevinding dat aan die hand van die
bewese feite daar geen sprake kon wees van enige voorafgaande
provokasie aan die kant van die oorledene nie. In hierdie
verband het die geleerde Regter opgemerk:-

"Die man het, toe hy vir die sigaret gevra is,
slegs gesê dat hy nie rook nie. Hy was reeds

in die proses om weg te loop toe die

beskuldigde hom gryp en terugruk en omdraai

In hierdie stadium is dit nodig om stil te staan by die
teenstrydige getuienis wat in die eerste fase van die verhoor

aangevoer is in verband met die uitwerking op die appellant
van die drank wat hy gedurende daardie dag gedrink het.

Volgens

6.

Volgens Nagel het die vyf bendelede vanaf tussen 9 en 10 uur
voormiddag tot omstreeks 5 uur namiddag twee 5-liter kanne
Virginia-wyn gelykop gedeel en saam uitgedrink. Nagel sê
dat die hele groep, die appellant inkluis, dronk was. Die
staatsgetuie Pearsonhet dit onomwonde gestel dat al vyf van
hulle dronk was toe sy hul onmiddellik na die voorval
gesien het; sy het getuig dat hulle "val-val" geloop het.
In teenstelling hiermee het die appellant aan die verhoorhof
vertel dat hulle binne die bestek van twee ure (tussen 2 uur
en 4 uur namiddag) 2 /2 5-liter kanne wyn verorber het maar
dat hy self die wyn geskink het en dat hy deurentyd gesorg
het dat hy slegs die helfte soveel as elkeen van sy makkers
gedrink het. Hierby aansluitend het die appellant getuig
dat hy nie erg dronk was nie; dat hy presies kon onthou
wat hy alles aangevang het; en dat 'n mens nie aan sy voorkoms
sou gesien het dat hy dronk was nie. In sy uitspraak waarin
hy oorweeg het of die misdaad moord bewys is, het die

Verhoorhof

7.

Verhoorhof daarop gewys dat volgens die appellant se eie

getuienis -

" hy nie so erg onder die invloed van

drank was dat hy nie geweet het presies wat

hy doen nie "

Voorts het die Verhoorhof die volgende bevinding gemaak:-

"Alhoewel ons dus aanvaar dat die beskuldigde
onder die invloed van drank was, bevind ons
ook dat hy inderdaad slegs tot dié mate onder
die invloed van drank was dat hy nog beheer
oor al sy fakulteite gehad het en ook trouens
presies geweet het wat hy doen "

Oor die aangeleentheid van hoeveel hy gedrink
het en watter uitwerking dit op hom gehad het, het die
appellant toe hy na skuldigbevinding ter versagting getuig
het, opvallend van sy vorige getuienis afgewyk. By
laasgenoemde geleentheid het hy aan die Verhoorhof vertel
dat die vyf bendelede ewe veel gedrink het; dat hul algar
"baie onder die invloed van drank" was; en dat sy herinnering
van die gebeure van die betrokke dag swak was. Sy aanvanklike

getuienis

8.

getuienis het die appellant probeer goedpraat deur te sê
dat hy toe gemeen het dat indien die Hof sou glo dat hy op
die betrokke dag slegs matig dronk was die Hof dan groter
waarde aan sy getuienis omtrent die gebeure van daardie dag
sou heg.

Die verhoorhof het tot die slotsom geraak dat
die appellant se verklaring vir sy frontverandering onwaar=
skynlik en onaanvaarbaar was. Vervolgens het die Hof a quo
in sy uitspraak mbt versagtende omstandighede gesê:

(A) "Ons moet dus objektief oordeel oor al

die getuienis voor die Hof oor sy toestand
van beskonkenheid ten tye van die pleging
van die misdryf en dit is inderdaad nog ons
opinie en ons sienswyse dat toe hy die
misdaad gepleeg het, hy onder die invloed
van drank was. Tot welke mate is ons nog
steeds nie heeltemal seker nie, maar wat
wel egter vasstaan vir ons en wat op al
die getuienis op die waarskynlikhede vir
ons voorkom vanweë feite wat ek ook
vroeër in my uitspraak genoem het, was
die beskuldigde nie tot so 'n mate dronk

toe

9.

toe hy die misdaad gepleeg het nie, dat
hy nie goed geweet het wat hy doen nie, en
was hy inderdaad in ons oordeel in staat
om duidelik die verkeerdheid van sy optrede
te besef."

Met verwysing na die rol van beskonkenheid in die algemeen as
moontlike versagtende omstandigheid het die verhoorhof verder
opgemerk:-

(B) "Ek het reeds daarop gewys dat daar in ons
oordeel geen uitlokking bestaan het wat die
beskuldigde emosioneel kon beweeg om die man
te steek nie. Drank alleen laat nie 'n
mens 'n ander doodsteek nie. Indien daar
enige aanduiding was dat vanweë enige vorm
van provokasie of ander omstandighede wat
die beskuldigde emosioneel beweeg het tot
die uittrek en die aanwending van die mes,
dan sou ek geredelik die beskuldigde se
mate van beskonkenheid as 'n versagtende
faktor kon sien. In daardie sin sou ek
kon sê dat sy drankinname sy optrede minder
laakbaar gemaak het. Soos ek reeds gesê
het, bestaan daar egter nie sulke addisionele
faktore wat die drank toegelaat het om 'n
rol te speel om sy oordeel te bewolk nie
en gevolglik vind ons dat daar geen ver=
sagtende omstandighede bestaan nie."

In

10.

In die loop van 'n weldeurdagte betoog het
mnr Majiedt namens die appellant aangevoer dat die passasie
in die uitspraak hierbo aangehaal wat ek as "(A)" gemerk
het aantoon dat daar by die Verhoorhof begripsverwarring
bestaan het. In hierdie verband het die advokaat benadruk
dat terwyl dieselfde faktore (soos bv die uitwerking op 'n
beskuldigde van sterk drank) by albei ter sprake mag kom,
daar 'n wesenlike verskil bestaan tussen die ondersoek na
bewys van die ten laste gelegde misdaad enersyds en andersyds
die ondersoek na die bestaan van moontlike versagtende
omstandighede. By eersgenoemde gaan dit om die vraag of
die beskuldigde ontoerekeningsvatbaar dronk was. By
laasgenoemde staan die beskuldigde se toerekeningsvatbaarheid
en sy juridiese skuld reeds vas, en gaan dit bloot om die
moontlikheid van 'n mindere verwytbaarheid. Kyk:
S v Theron 1984(2) 868 (A) op 880 A/F. By die bewys van
mindere verwytbaarheid geld gans ander oorwegings as by

die

11.

die bewys van die skuld self. Kyk: S v Ndhlovu (1)

1965 (4) SA 688 (A) op 691 A/C; S v Mula 1975 (3) SA 208 (A).
Ofskoon die gewraakte passasie ten minste vatbaar is vir
die vertolking wat die advokaat daaraan toedig, vind ek dit
onnodig om enige vaste mening in verband daarmee uit te
spreek omdat na my oordeel die Verhoorhof in die tweede
passasie hierby aangehaal en as "(B)" gemerk 'n mistasting
begaan het deur te aanvaar dat beskonkenheid alleenstaande
nooit h versagtende omstandigheid kan daarstel nie; en dat
dit slegs strafversagtend bygehaal mag word indien dit
wedersyds inwerk met een of ander gemoedsbeweging (soos
bv provokasie of gramskap). h Versagtende omstandigheid
is h feit of feite wat op die geestesvermoëns van die
moordenaar betrekking het en waardeur sy verwytbaarheid
ten opsigte van sy slagoffer se dood, na die oordeel van h
redelike persoon, verminder word. Geen formele omskrywing

van

12.

van "versagtende omstandighede" kom voor in art 277(2) van
die Strafproseswet 51 van 1977; en uiteraard is dit 'n
begrip wat hom nie tot omvattende formulering leen nie.
Vgl. S v Petrus 1969 (4) SA 86 (A) op 93H/94A. In ons
strafpraktyk is dit alombekend dat een van die feite wat
op die beskuldigde se geestesvermoëns betrekking kan hê
sy besopenheid tydens die pleging van die misdaad is.
Vanselfsprekend moet 'n beskuldigde se besopenheid in same=
sluiting met al die ander relevante omstandighede van die
misdaad opgeweeg word. Maar dit beteken immers nie
dat 'n gevorderde graad van beskonkenheid op sigself nooit
versagtende omstandighede kan daarstel nie. Die Verhoorhof
se vooropstelling dat daar noodwendig 'n wisselwerking moet
wees tussen besopenheid en een of ander gemoedsaandoening
(soos bv provokasie of gramskap) alvorens besopenheid as
versagtende omstandigheid aangemerk kan word, is, so meen
ek, logies onhoudbaar en juridies onsuiwer.

Uit

13.
Uit hoofde van die voorgaande staan dit hierdie
Hof vry om in verband met die bestaan van moontlike versag=
tende omstandighede sy eie oordeel te vel.

Mnr Cilliers, wat namens die Staat die appël
beredeneer het, het met byhaling van hierdie Afdeling se
beslissing in S v Namane 1977(4) SA 240 (A) betoog dat omdat
die appellant deurentyd met sy alibi-verweer volhard het en
verder ook 'n ongeloofwaardige getuie was, dit nie moontlik
is om vas te stel tot watter mate die appellant by pleging
van die misdaad onder die invloed van drank was nie. Na my
oordeel kan hierdie argument nie opgaan nie. Dit is so dat
die appellant geblyk het 'n deurtrapte leuenaar te wees. Dit
bring mee dat waar sy getuienis oor 'n bepaalde aangeleentheid
alleen en sonder bevestiging staan, daarop nie peilgetrek
kan word nie. Vir die appellant se bewering, toe hy by
die tweede geleentheid getuig het, dat hy op die betrokke
tyd baie dronk was, bestaan daar egter uit ander bronne

klinkklare
14.
klinkklare bevestiging. Nagel en Pearson het getuig dat
die appellant opsigtelik besope was. Volgens Nagel was
die appellant dermate dronk dat sy spraakvermoë aangetas
is. Nagel en Pearson sê albei dat die appellant se gang
die van 'n besope mens was. Uit die uitspraak wat die
Verhoorhof by skuldigbevinding gelewer het, blyk dit dat hy
Nagel as 'n uitmuntende getuie beskou het. Op die
Verhoorhof het Nagel "'n baie goeie indruk gemaak" en hy
het "op 'n duidelike, logiese en samehangende wyse sy verhaal
vertel sonder omhaal van woorde." Pearson se deug as
getuie het die Verhoorhof insgelyks hoog aangeslaan. Sy
het haar getuienis "op 'n baie bevredigende wyse afgelê."
Vir die appellant se gruwelike aanval op die oorledene blyk
daar uit die aangevoerde getuienis geen rede hoegenaamd te
gewees het nie. Met inagneming van al die getuienis,
maar in besonder die getuienis van Nagel en Pearson, dui
die waarskynlikhede na my mening op 'n gevolgtrekking dat

die
15.
die appellant se verstand dermate beneweld was dat sy
oordeelsvermoë en verantwoordelikheidsin wesenlik daardeur
aangetas is. Na my oordeel het die appellant hom van die
bewyslas gekwyt en regverdig die getuienis deur die Verhoorhof
aangehoor 'n bevinding dat die versteuring van die appellant
se geestesvermoëns weens drankmisbruik versagtende omstandig=
hede daarstel.

In al die omstandighede meen ek verder dat
hierdie 'n geval is waar die uiterste vonnis vermy behoort
te word; en dat 'n swaar vonnis van gevangenisstraf meer
gepas sal wees. Onder die appellant se jongste vorige
veroordelings is daar drie weens aanranding met die opset
om ernstig te beseer. Ter beskerming van die gemeenskap
moet die termyn van sy gevangesetting lank wees.

Die appèl slaag. Die Verhoorhof se bevinding
dat daar geen versagtende omstandighede aanwesig was nie

word
16.
word ter syde gestel en vervang deur 'n bevinding van moord
met versagtende omstandighede. Die doodvonnis wat opgelê
is, word ter syde gestel en vervang deur 'n vonnis van
twaalf jaar gevangenisstraf.

G G HOEXTER, AR

TRENGOVE, AR )
stem saam
HEFER, AR )

---