---

Rapporteerbaar: Ja / Nee Sirkuleer onder Regters: Ja / Nee Sirkuleer onder Landdroste: Ja / Nee Sirkuleer onder Streeklanddroste: Ja / Nee

IN DIE Hoë HOF VAN SUID-AFRIKA

(Noord-Kaapse Hoë hof, Kimberley)

Saak No: CA&R 24/2010

Saak Aangehoor: 24/05/2010

Datum gelewer: 28/05/2010

In die saak tussen:

Zacharia Ndlovu Appellant

en

Die Staat Respondent

Coram: Olivier R et Mjali WnR

UITSPRAAK

Olivier R:

1. Die appellant is in die Streekhof skuldig bevind op drie aanklagte van verkragting en een van menseroof. Hy is op die 3 aanklagte van verkragting gevonnis tot termyne van, onderskeidelik, 15 jaar, 10 jaar en 10 jaar gevangenisstraf, en op die aanklag van menseroof is hy gevonnis tot 5 jaar gevangenisstraf. Daar is gelas dat die vonnis van 5 jaar gevangenisstraf samelopend uitgedien word met die vonnis van 15 jaar gevangenisstraf. Die effektiewe termyn van gevangenisstraf wat opgelê is, is dus 35 jaar gevangenisstraf.

2. Die appellant kom nou met verlof van die Streeklanddros in hoër beroep teen sy vonnisse.

3. Mnr Cloete, die advokaat vir die appellant, het in sy betoogshoofde submissies gemaak tot die effek dat die erns van die misdade en die belange van die gemeenskap oorbeklemtoon is ten koste van die appellant se persoonlike omstandighede, dat verkeerdelik bevind is dat daar geen wesenlike en dwingende omstandighede was wat mindere vonnisse geregverdig het nie, dat die kumulatiewe effek van die vonnisse nie behoorlik oorweeg is nie en dat die vonnisse, en veral dan die kumulatiewe effek daarvan, skokkend en onvanpas swaar is.

4. Me Mabaso, die advokaat vir die respondent, het nie in haar betoogshoofde hierop gereageer nie en net een enkele punt geneem, naamlik dat die streeklanddros nie in hierdie geval bevoeg was om die vonnisse op te lê nie. Ek meen dat me Mabaso se submissie korrek is, en dit is ook by die aanhoor van die appèl namens die appellant toegegee.

5. Die klaagster is die betrokke nag nie alleen twee keer deur die appellant verkrag nie, maar ook deur sy makker onmiddellik voor die appellant. Op beide dié grondslae was die verkragtings waaraan die appellant skuldig bevind is dus verkragtings soos bedoel in Deel I van Bylae 2 tot die Strafregwysigingswet¹. Dit het beteken dat die appellant bloot gestaan het aan lewenslange gevangenisstraf.

6. Die effek van die wysiging van artikel 52 (2) van die gemelde Wet deur die Wysigingswet op Geregtelike Aangeleenthede, 62 van 2000, was dat ‘n streeklanddros in so ‘n geval nie ‘n diskresie gehad om die persoon ‘n ander vonnis (binne die Streekhof se destydse bevoegdhede) op te lê nie, maar was dit verpligtend om dan die beskuldigde in so ‘n geval na die Hoë Hof te verwys vir vonnis.

7. Dié wysiging het in werking getree op 23 Maart 2001, ongeveer drie maande voordat die appellant gevonnis is, en lank nadat die misdade op 25 Desember 1998 gepleeg is.

8. Dit is natuurlik eers heelwat later wat streeklanddroste, deur ‘n verdere wysiging van die Strafregwysigingswet², toe wel die bevoegdheid ontvang het om self vonnis te oorweeg in sulke gevalle.

9. Dit blyk baie duidelik uit die vonnis-uitspraak, en ook uit die debat tussen die streeklanddros en die appellant se advokaat by die bring van die aansoek om verlof tot appèl, dat die streeklanddros verkeerdelik van oordeel was dat hy op die stadium toe die vonnisse in hierdie geval opgelê is, oor ‘n diskresie beskik het om ook vonnis op te lê in die geval van verkragting soos bedoel in Deel I van Bylae 2 tot die Strafregwysigingswet, solank die betrokke vonnis net nie op daardie stadium die geldende strafbevoegdheid van die Streekhof sou oorskry nie.

10. Nie alleen was dit ‘n mistasting aan die kant van die streeklanddros nie, maar die gevolg is ook dat die oplegging van die vonnisse in die onderhawige geval ultra vires die streeklanddros se bevoegdhede was, wat meebring dat al die vonnisse in die onderhawige geval nietig is ³. Dit is onnodig om die aangeleentheid na die Streeklanddros te verwys vir kommentaar op hierdie punt, aangesien dit gedebatteer is tydens die aansoek om verlof tot appèl en die Streeklanddros se houding duidelik daaruit blyk

11. Me Mabaso het in haar betoogshoofde aan die hand gedoen dat die aangeleentheid in terme van artikel 52(1) van die Strafregwysigingswet in die Hooggeregshof terrolle geplaas word vir vonnis.

12. Voor 31 Desember 2007, en op die stadium toe streeklanddroste dus nie die diskresie gehad het om vonnis vir misdade soos hierdie op te lê nie en ook nie self bevoeg was om die voorgeskrewe vonnis van lewenslange gevangenisstraf op te lê nie, sou vonnisse soos die onderhawige tersydegestel word en vervang word met die bevel wat ‘n streeklanddros op daardie stadium genoop sou gewees het om te maak, naamlik dat die verrigtinge gestaak word en dat die saak na die Hoë Hof verwys word vir vonnis.

13. Artikel 4 van Wet 38 van 2007 (wat op 31 Desember 2007 in werking getree het) het egter artikel 53 A in die Strafregwysigingswet gevoeg en ingevolge subartikel (b) daarvan moet ‘n streek-landdros, vanaf 31 Desember 2007 en waar ‘n beskuldigde nog nie na die Hoë Hof verwys is vonnis nie, self die aangeleentheid afhandel en vonnis oplê.

14. Die prosedure wat voorheen in terme van artikel 52 van die Strafregwysigingswet bestaan het, waar sake ná skuldigbevinding na die Hoë Hof verwys is en daardie Hof dan die vonnis-verrigtinge hanteer het, bestaan nie meer nie. In die omstandighede blyk daar geen ander uitweg nie as om die onderhawige saak na die Streekhof terug te verwys vir vonnis, ten spyte daarvan dat die streeklanddros destyds nog nie bevoeg sou gewees het om die oplegging van lewenslange gevangenisstraf te oorweeg nie⁴. Beide advokate het uiteindelik hiermee akkoord gegeaan.

15. Sodra die vonnisse tersydegestel is, sal hierdie aangeleentheid een wees waar die streeklanddros “nie ‘n beskuldigde verwys het na ‘n Hoë Hof vir vonnis” nie⁵. Dit sal beteken dat die verrigtinge in die Streekhof in effek beskou moet word asof dit nog nie afgehandel is nie, en dat die streeklanddros dit nou moet “afhandel” soos in die gemelde bepaling bedoel.

16. So ‘n prosedure sou nie die appellant kon benadeel nie, want hy gaan dan nou in die Streekhof blootstaan aan dieselfde voorgeskrewe vonnis as wat die geval sou gewees het as die streeklanddros destyds die saak vir vonnis verwys het.

17. Dit sou na my oordeel totaal gekunsteld wees om, op die basis dat ‘n bevel gemaak word wat destyds gemaak moes gewees het, te gelas dat die saak na die Hoë Hof verwys word vir vonnis. Die bepalings wat daardie prosedure ten grondslag gelê het, is herroep en die prosedure bestaan glad nie meer nie.

18. Bygevolg word die volgende bevele hierin gemaak:

1. Die vonnisse wat die appellant op 18 Junie 2001 opgelê is, word tersydegestel.

2. Die saak word na die Streekhof terugverwys vir vonnisoplegging en afhandeling.

____________________

C J OLIVIER

REGTER

NOORD-KAAPSE

PROVINSIALE AFDELING

Ek stem saam.

____________________

G N Z MJALI

WAARNEMENDE REGTER

NOORD-KAAPSE

PROVINSIALE AFDELING

Nms Appellant: Adv P J CLoete

Namens: Kimberley Regshulp Sentrum, KIMBERLEY

Nms Respondent: Adv JMabaso

Namens: Direkteur van Openbare Vervolging, KIMBERLEY

---