South Africa: Supreme Court of Appeal Support SAFLII

You are here:  SAFLII >> Databases >> South Africa: Supreme Court of Appeal >> 1998 >> [1998] ZASCA 20

| Noteup | LawCite

Premier van die Provinsie Mpumalanga en 'n Ander v Stadsraad van Groblersdal (103/96) [1998] ZASCA 20; 1998 (2) SA 1136 (SCA); (25 March 1998)

Download original files

PDF format

RTF format

REPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Rapporteerbaar
evdw/    Saaknommer: 103/96
IN DIE HOOGSTE HOF VAN APP L VAN SUID-AFRIKA
In die app l van
PREMIER VAN DIE PROVINSIE MPUMALANGA Eerste Appellant
en
UITVOERENDE RAAD VIR DIE PROVINSIE
MPUMALANGA       Tweede Appellant
en
STADSRAAD VAN GROBLERSDAL        Respondent
Hof:     Smalberger, Howie, Olivier, Schutz ARR en
Farlam Wnd AR
Verhoordatum : 16 Maart 1998
Uitspraak gelewer : 25 Maart 1998
UITSPRAAK

2
OLIVIER AR
Op 4 April 1995 is 'n skriftelike ooreenkoms aangegaan tussen die Lid van die Uitvoerende Raad van Noord-Transvaal Provinsie (tans die Noordelike Provinsie) belas met grondsake, behuising en plaaslike regering en die Lid van die Uitvoerende Raad van Oos-Transvaal Provinsie (tans Mpumalanga) belas met plaaslike regering. Die ooreenkoms het die skepping van 'n oorgangsraad bekend as die Groblersdal/Motetema en Tafelkop Oorgangsraad beoog. Dit het die insluiting van Groblersdal, Motetema, die residensi le gebied van Tafelkop en Moutse 2 en 3 as die konstiruerende gebiede van die betrokke oorgangsraad beoog.
Groblersdal en Motetema was stedelike gebiede onder beheer van plaaslike owerheidsliggame, waarvan die huidige respondent een was. Groblersdal is gele in Mpumalanga; Motetema in die Noordelike Provinsie.
Moutse 2 en 3 is landelike gebiede ook gele in Mpumalanga en is bestuur

3 deur die Streeksdiensteraad Ho veld.

Alhoewel Tafelkop 'n residensi le gebied insluit, is dit ingelyks 'n landelike gebied, maar gele in die Noordelike Provinsie en is bestuur deur die Premier van die Noordelike Provinsie.
Die respondent was ontevrede met die beoogde stigting van die oorgangsraad. Dit sou wel nog die insluiting van Motetema saam met die respondent in 'n oorgangsraad geduld het, maar nie die insluiting van Moutse 2 en 3 en Tafelkop nie. Die redes vir die teenstand teen die beoogde oorgangsraad is tans nie ter sake nie.
Op 15 Mei 1995 het die respondent die destydse Transvaalse Provinsiale Afdeling van die Hooggeregshof van Suid-Afrika op dringende basis genader vir 'n tussentydse interdik. Die twee appellante tans voor hierdie Hof, asook 'n sestal ander respondente, is gesiteer. Op dieselfde dag het gemelde hof 'n bevel nisi uitgereik, waarin al die respondente opgeroep is om redes aan te toon waarom hulle nie verbied sou word om die bovermelde ooreenkoms in terme van die bepalings van die

4 Oorgangswet op Plaaslike Regering 209 van 1993, ("die Wet") te proklameer nie.
Die bevel is uiteindelik, na opposisie, deur gemelde hof (per Van Dyk R) bekragtig. Dieselfde regter het later verlof verleen dat na hierdie Hof ge-appelleer mag word, dog slegs op twee gronde : 1. Die vertolking en trefwydte van art 10(3)(a) van die Wet, soverre dit van
toepassing kan wees op die feitlike posisie wat voor die hofa quo gedien het;
en 2. Of die audi alteram partem-re l met betrekking tot die feitlike omstandighede
wat voor die hof a quo gegeld het, wel behoorlik toegepas is.
Die volgende stap in die proses is gedoen deur die regbank wat vir hierdie app l gekonstitueer is. Dit het op 20 November 1997 'n skrywe gerig aan die prokureurs van die partye tot die app l met die versoek dat hulle voor of op 20 Desember 1997 hoofde van argument oor die volgende twee vrae voorl : 1. Is dit korrek dat die doel van die huidige app l wesenlik slegs oor koste

5 handel? Anders gestel: sal die bevel van hierdie Hof enige praktiese
uitwerking h , behalwe wat koste betref? Indien wel, wat is daardie praktiese
uitwerking? 2. Indien nie, en indien die app l voortgesit is slegs met die oog op
kosteverhaling, kan met die app l voortgegaan word in die lig van art 21 A van
die Wet op die Hooggeregshof, 59 van 1959, soos gewysig deur art 7 van die
Wysigingswet op Geregtelike Aangeleenthede, 104 van 1996 (sien veral art 21
A(l)en(3))?
Die tersake gedeeltes van art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof, 59 van
1959, lees soos volg:

(1) Wanneer die geskilpunte by die verhoor van enige siviele app l na die App lafdeling of enige Provinsiale of Plaaslike Afdeling van die Hooggeregshof van so 'n aard is dat die uitspraak of verlangde bevel geen praktiese uitwerking of gevolg sal h nie, kan die app l op hierdie grond alleen van die hand gewys word.

6
(2)(a) Indien die Hoofregter of Regter-president, na gelang van die geval, te eniger tyd voor die verhoor van die app l, prima facie van oordeel is dat dit gepas sou wees om die app l op die grond in subartikel (l) uiteengesit van die hand te wys, moet hy of sy skriftelike verto van die onderskeie partye aanvra waarom die app l nie aldus van die hand gewys moet word nie.
(b)    
By ontvangs van die skriftelike verto of, by gebreke daaraan, word die aangeleentheid by die verstryking van die tydperk bepaal vir die indiening daarvan, deur die Hoofregter of Regter-president, na gelang van die geval, na drie regters van die betrokke Afdeling verwys vir hulle oorweging.
(c)    
Die regters wat die aangeleentheid oorweeg, kan gelas dat die vraag of die app l op die grond in subartikel (1) uiteengesit van die hand gewys moet word op 'n bepaalde plek en tyd voor hulle beredeneer word, en kan, hetsy hulle aldus gelas het al dan nie -
(i) gelas dat die app l van die hand gewys word, met of sonder 'n bevel tot koste opgeloop in enige van die voorafgaande howe of met betrekking tot die koste van app l, insluitende die koste met betrekking tot die voorbereiding en indiening van die skriftelike verto ; of

7
(ii) gelas dat die app l op die normale wyse voortgaan.
(3) Behalwe in buitengewone omstandighede word die
vraag of die uitspraak of bevel geen praktiese
uitwerking of gevolg sou h nie, bepaal sonder
verwysing na oorweging van koste.
In die onderhawige geval is die aangeleentheid wat deur gemelde vrae aan die orde gestel is, nie na 'n hof van drie regters ingevolge art 21 A (2)(b) verwys nie, maar deur die volle gekonstitueerde regbank aangehoor, soos ons bevoeg was om te doen, blykens die magtigende woorde van subartikel (1).
Hierdie regbank het die navraag gerig omdat dit prima facie van oordeel was dat die beregting van die app l, behalwe wat koste betref, geen praktiese uitwerking of gevolg sou h nie. Daardie prima facie-oordeel is weens die volgende faktore gevorm: 1. Reeds in sy uitspraak met betrekking tot die bekragtiging van die bevel nisi het
Van Dyk R opgemerk dat die aangeleentheid gedeeltelik opgelos is, behalwe

8 wat die posisie van die woongebied van Tafelkop betref. Die geleerde regter
het ges die koste-aspek is die belangrikste aspek wat voor hom
geargumenteer is. Hy het voorts vermeld dat Moutse l,2 en 3 op 4 Julie 1995,
dit wil s na die loods van die aansoek, as een oorgangsraad saamgevoeg is,
met die gevolg dat die gewraakte ooreenkoms, wat Moutse 2 en 3 betref, nie
meer geproklameer sal word nie. Wat Tafelkop betref, so het die geleerde
regter ges , is die argument van die huidige respondent dat hy geregtig was
om te vra vir bekragtiging van die bevel nisi "... ten einde vir eens en
altyd seker te maak dat daar nie enige veranderinge later sal intree wat d e
posisie van Tafelkop vis- -vis die [respondent] sal be nvloed nie."
2. Uit die appellante se opponerende be digde verklaring blyk dat die Lid van die
Uitvoerende Komitee vir Plaaslike Regering van die Provinsie Oos-Transvaal
nie enige voornemens om di gewraakte ooreenkoms te proklameer,
deurgevoer het nie en ook nie verder van voorneme was om dit te doen nie.

9
3. Uit die appellante se opponerende verklaring blyk ook dat die periode van
dertig dae waarin sodanige proklamasie, kragtens art 7 A van die Wet, moes
geskied het, verstryk het. Die gevolg is dat die hele proses van proklamasie
en dit wat die respondent gevrees het, verval het.
Beide partye het na aanleiding van hierdie Hof se skrywe aanvullende betoogshoofde ingedien. Beide was van oordeel dat die app l wel 'n praktiese uitwerking of gevolg sou h . By die aanhoor van die app l is gemelde kwessie in limine geopper. Beide partye het in hul siening volhard.
Uit die aanvullende betoogshoo de blyk 'n verdere feit wat, tesame met die drie faktore hierbo genoem, by die oorweging van die kwessie tans onder bespreking in ag geneem moet word. Die partye is dit naamlik ad idem dat die President intussen sy goedkeuring, ingevolge art 10 A van die Wet, verleen het dat die Lid van die Uitvoerende Raad van die Noordelike Provinsie belas met plaaslike regering die bevoegdhede vervat in die Wet met betrekking tot Groblersdal mag uitoefen. Hierdie

10 bevoegdhede sluit onder andere in om 'n plaaslike oorgangsraad vir die gebiede van
Groblersdal, Motetema en Tafelkop in te stel. Mpumalanga Provinsie het dus verder
geen rol met betrekking tot die instel van die betrokke oorgangsraad te vervul nie.
Die vraag is dan: gesien die feite hierbo vermeld en art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof, moet die app l op die meriete bereg word?
Mnr Van der Byl, namens die appellante, het aangevoer dat die app l nie slegs met die oog op kosteverhaling voortgesit word nie. Hy het geargumenteer dat die vraag oflandelike en stedelike gebiede by die gebied van 'n plaaslike oorgangsraad ingesluit mag word, van kardinale belang vir al die betrokke partye is. 'n Beslissing in hierdie verband sal die praktiese uitwerking h dat op gesaghebbende wyse 'n einde gebring word aan die voortslepende dispute tussen die partye (onder andere ook in ander hangende gedinge) oor die vraag of Tafelkop, synde 'n landelike gebied, regtens by 'n plaaslike oorgangsraad vir die gebiede van Groblersdal en Motetema ingesluit kan word.

11
Ek handel eers met hierdie argument.
Dit berus, myns insiens, op 'n wanbegrip van die woorde en die bedoeling van art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof.
Die artikel is, myns insiens, daarop gerig om die drukkende werklas op howe van app l, insluitende en miskien veral hierdie Hof, te verlig. Dit breek weg van die destydse vae begrippe soos 'abstrak', "akademies' of 'hipoteties', as maatstawwe vir die uitoefening van 'n hof van app l se bevoegdheid om 'n app l nie aan te hoor nie. Dit stel nou 'n direkte en positiewe toets: sal die uitspraak of bevel 'n praktiese uitwerking of gevolg h ? Gesien die doel en die duidelike betekenis van hierdie formulering, is die vraag of die uitspraak in die geding voor die hof 'n praktiese uitwerking of gevolg het en nie of dit vir 'n hipotetiese toekomstige geding van belang mag wees nie.
In die onderhawige geding gaan dit om die korrektheid al dan nie van die verlening van 'n finale interdik om die proklamasie van 'n bepaalde ooreenkoms te

12 verhoed. Reeds op die datum wat gevra is vir bekragtiging van die bevel nisi was
daar, blykens die uitspraak, geen werklike geskil meer tussen die partye nie. Die
appellante wou nie meer die ooreenkoms verder voer deur proklamasie nie. Hulle het
self toegegee dat die ooreenkoms in elk geval reeds verval het. Dat daar nog
meningsverskil tussen hulle oor die posisie van Tafelkop bestaan het, is wel waar.
Maar dit was vir die geskil voor die hof a quo reeds toe al irrelevant. Bekragtiging
of nie-bekragtiging van die bevel nisi sou n g vir die een, n g vir die ander party
enige praktiese uitwerking ofresultaat gehad het. Al wat op die spel kon wees, was
die koste-kwessie. Selfs al sou die regsposisie gewees het soos die appellante dit
ingesien het, was daar op die keerdag geen hangende of dreigende regskending
teenoor hulle nie.
Dit is ook die posisie tans, miskien in nog duideliker waameembare vorm,
want die administrasie van Groblersdal is intussen aan die Noordelike Provinsie
oorgedra. Mens kan selfs die vraag vra: welke belang het die appellante, wat

13 Mpumalanga verteenwoordig, om die app l tot op hierdie finale stadium in hierdie
Hof voort te gesit het, behalwe die koste-aspek?

Mnr Van der Byl het voorts aangevoer dat die app l wel 'n praktiese uitwerk ng sal h in soverre dit die ratio decidendi van die bestaande uitspraak van die hof a quo, wat as presedent kan dien, f sal bekragtig f van regskrag ontneem. Daarmee het hy bedoel die regsvraag of 'n landelike gebied ngevolge die bepalings van arts 7 A en 10 A van die Wet, saam met plaaslike owerhede in een oorgangsraad geamalgameer mag word.
Feit is dat daar geen sodanige presedent deur die uitspraak van die hof a quo geskep is nie. Alhoewel die geleerde regter in die loop van die uitspraak ges het dat hy na die vertolking van art 10 van die Wet sal terugkeer, het hy dit nooit gedoen nie. Hy het n rens bevind wat die staatkundige posisie van Tafelkop is nie en of dit ingevolge die Wet met plaaslike owerhede saamgevoeg mag word nie. Die presedent, wat deur mnr Van der Byl gevrees word, bestaan dus eenvoudig nie. (Terloops, Van

14 Dyk R het verlof verleen om na hierdie Hof te appelleer teen sy vertolking van art 10
van die Wet. Soos genoem, is daar in die uitspraak geen sodanige vertolking nie).
Mnr Ebersohn het namens die respondent in aanvullende betoogshoofde aangevoer dat die uitslag van die app l inderdaad 'n praktiese uitwerking sal h , nieteenstaande die feite hierbo vermeld. Hy het aangevoer dat aanduidings bestaan dat daar 'n nuwe bedeling kom wat die bepalings van art 10 A van die Wet sal herroep. Sou dit gebeur, het die gewraakte bevel wel 'n praktiese betekenis, aldus mnr Ebersohn.
'n Duideliker erkenning dat die huidige app l van hipotetiese, spekulatief-toekomstige aard is, kan beswaarlik bestaan.
Na my mening het geeneen van die partye daarin geslaag om aan te toon dat 'n uitspraak in die huidige app l, na welke kant dit ook al mag gaan, enige praktiese uitwerking of gevolg, soos vereis deur art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof, sal h nie.

15 Die korrekte bevel sou dus wees om die app l van die hand te wys.
Wat moet beveel word ten aansien van die koste van die app l?
Namens die respondent is aangevoer dat die voortsetting van die app l nie by hom berus het nie. Dit is die appellante wat hom na hierdie Hof gebring het. Namens die appellante is aangevoer dat, selfs nadat hierdie Hof die reeds genoemde navraag gedoen het, albei die partye geleentheid gehad het om 'n einde aan die app l te bring. Die respondent het egter ook aangevoer dat die app l bereg moet word.
Alles inaggenome meen ek dat die uitoe ening van 'n billike diskresie vereis dat geen kostebevel gemaak sal word nie. Dit sal meebring dat elke party verantwoordelik is vir sy eie app lkoste. Albei partye is myns insiens ewe verwytbaar vir die voortsetting van 'n app l wat nie lewensvatbaar was of is nie.
Daar is 'n paar verdere opmerkinge wat in verband met hierdie geding gemaak moet word.
Eerstens: Vir 'n behoorlike beregting van die kemvraag, naamlik of 'n

16 landelike gebied soos Tafelkop in 'n oorgangsraad met 'n plaaslike owerheid soos

Groblersdal geamalgameer mag word, is veel meer inligting nodig as wat enigeen van
die partye voor die hof a quo en voor hierdie Hof geplaas het. Die stukke en die
betoogshoofde is, om dit sagkens te stel, skamel. Daar is onvoldoende inligting om
te bepaal of Tafelkop kwalif seer as 'n "plaaslike owerheid" in die uitgebreide
betekenis wat art 1 van die Wet aan die term gee.
As hierdie app l op die gemelde kernvraag bereg sou moes gewees het, sou dit, weens die nalate van beide partye, net nie gedoen kon word nie.
Tweedens: Die bedoeling van art 21 A van die Wet op die Hooggeregshof is klaarblyklik om die drukkende werklas van howe van app l te verlig. App lle behoort slegs vir beregting voorgel te word as daar 'n werklike, praktiese uitwerking of gevolg van 'n uitspraak van die hof van app l salwees. Praktisyns behoort dus deurgaans die doel van art 21 A voor o te hou; in die besonder by 'n aansoek om

17 na 'n ho r hofte appelleer en by die voortsetting, voorbereiding en beredenering van
die app l.
Die app l word van die hand gewys.
Stem saam :
Smalberger AR Howie AR Schutz AR Farlam Wnd AR