South Africa: Supreme Court of Appeal

LL Saak No. 270/1983

IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA APPèLAFDELING

In die saak tussen:

PETRUS MAKHWANYA Appellant

en
DIE STAAT Respondent

CORAM: CORBETT, VILJOEN ARR et HEFER WN AR

VERHOORDATUM: 16 FEBRUARIE 1984 LEWERINGSDATUM: 27 FEBRUARIE 1984

UITSPRAAK

/HEFER WN AR ...

2.

HEFER WN AR:

In die Hooggeregshof van Venda het die appel-

lant as beskuldigde no 1 saam met drie ander be-
skuldigdes tereggestaan op 'n aanklag van moord. Die
aantyging teen hulle is soos volg deur die geleerde
verhoorregter opgesom:

"Die Staat se saak berus op die bewer-ing dat ene Simon, blykbaar 'n soort toor-dokter, van die Rand af gekom het om die oorledene "te koop"; dit wil sê om hom te laat doodmaak en sy liggaamsdele aan die Rand vir rituele doeleindes te verkoop. In hierdie verband, aldus die Staat se saak, sou beskuldigde nr. 1 en die kinders van die oorledene, dit wil sê beskuldigdes nrs. 2, 3 en 4 ingestem het en gehelp het met die uitvoering van die plan om oorledene

/dood ...

3. dood te maak."

Appellant en beskuldigdes nos 2 en 4 is skuldig bevind. Anders as in die geval van die ander twee veroordeeldes, het die verhoorhof geen versagtende omstandighede ten opsigte van die appel-lant bevind nie.
Appellant appelleer nou teen die doodvon-nis wat hom opgelê is en in besonder teen die be-vinding dat daar nie versagtende omstandighede was nie. In hierdie Hof is slegs aangevoer dat die verhoorhof gefouteer het in die bedoelde bevind-ing deur die appellant se geloof in toorkuns en sy vrees vir Simon Netshikweta, die toordokter na wie

/in ...

4.

in die aangehaalde gedeelte uit die uitspraak verwys is, te onderskat.
Dié betoog kan egter nie slaag nie. Die verhoorhof was so min beindruk met die appellant se getuienis in verband met sy geloof in toorkuns en sy beweerde vrees vir Simon Netshikweta dat die ge-leerde regter opgemerk het:

"Hierdie beskuldigde, wat sedert 1940 met Johannesburg in aanraking is en ook daar van tyd tot tyd gewerk het en wat ons ge-sien en gehoor het, is hoegenaamd nie meer primitief nie en kan nie meer as primitief beskou word nie. Hy self het algemene stellinge gemaak wat daarop sou dui dat 'n mens bang is vir die "moloi" of vir die toorkuns, maar hy het geensins aangevoer

/dat ...

5.

dat hy ooit in werklikheid enige vrees hoegenaamd in verband met die voorval self gehad het nie. Dit het vir geen oomblik gelyk of hy in werklikheid 'n man is wat vrees het vir toorkuns, selfs in die algemeen, nie ...
Die Hof glo nie dat hy so danig bang is vir Simon nie. Die Hof glo ook nie dat hy enige vrees vir toorkuns gehad het nie. Eintlik het hy met baie min oortuiging in hierdie rigting gepraat."

Hierdie opmerking was volkome geregverdig. Die appellant het sy aandadigheid aan die moord deurgaans ontken en is slegs in die algemeen uitgevra oor sy geloof in toorkuns en sy vrees vir toordokters. Die

/geleerde ...

6.

geleerde regter het tereg opgemerk dat dit te be-twyfel is of hy, selfs algemeen gesproke, enige werklike vrees vir toordokters het. Dit bring mee dat die feitebasis vir die hele betoog aangaande versagtende omstandighede totaal ontbreek.
Bowendien blyk dit uit die aanvaarde ge-tuienis dat die appellant self 'n toordokter is, dat Netshikweta hom en die ander twee veroordeeldes met 'n belofte van geld oorreed het om die oorledene te -dood sodat sekere liggaamsdele as "medisyne" verwyder kon word, en dat die appellant self druk op die ander beskuldigdes uitgeoefen het om die bose daad te ver-rig. In gepaste omstandighede kan die geloof in

/toorkuns ...

7.

toorkuns natuurlik wel as versagtende omstandighede aangemerk word maar waar die beskuldigde self 'n be-oefenaar daarvan is, kan ek hoegenaamd nie aanvaar dat sy morele strafwaardigheid verminder word weens die feit dat "he was a firm believer in the dark craft practised by him" (per Schreiner AR in Rex v Fundakubi and Others 1948 (3) SA 810 (AD) op p 819), nie veral waar die klaarblyklik oorwegende rede vir sy deelname aan die moord die persoonlike gewin was wat hy daaruit sou put. (Vgl S v Sibanda 1975 (1) SA 966 (RAD) op p 967; S v Ngubane 1980 (2) SA 741 (AD) op p 746.)

/Die ...

8. Die appèl word afgewys.

J.J.F.HEFER WN AR

CORBETT AR
STEM SAAM VILJOEN AR